Το ταξίδι του Άλφα και του Βήτα

Της Μαρίας Καζάντη

Αλήθεια, έχει  ξεχάσει κανείς από μας τη μέρα που πήγε στην Πρώτη δημοτικού, τη μέρα που μπήκε πια επισήμως στον κόσμο των «μαθητών»; Θυμόμαστε όλοι πολύ καλά, νομίζω, τη μέρα που αφήσαμε οριστικά πίσω μας το ξένοιαστο νηπιαγωγείο, με τα τραγούδια και τα παιχνίδια, και πήραμε στα χέρια μας μολύβια, τετράδια και βιβλία.

 Τα πρώτα βιβλία της σχολικής μας ζωής. Ποιος δεν τα κοίταξε με περιέργεια και θαυμασμό; Ποιος δεν ένιωσε δέος μπροστά στα σχήματα που έβγαζαν ήχους, τα γράμματα, όπως τα έλεγε η δασκάλα; Ποιος δεν ένιωσε ανακούφιση και περηφάνια όταν τελικά έμαθε να διαβάζει και να γράφει; Και ποιοι αποδείχτηκαν καλύτεροι σύντροφοι και βοηθοί, μαζί με τους δασκάλους και τους συμμαθητές μας;

Μα φυσικά τα πρώτα μας βιβλία.           

Το πρώτο μας βιβλίο

Για πολλά χρόνια, τα βιβλία των μικρότερων μαθητών ονομάζονταν «αλφαβητάρια», από τα δύο πρώτα γράμματα της ελληνικής γλώσσας, αλφα­βήτα. Από το ι8ο αιώνα και μετά, γράφτηκαν, εικονογραφήθηκαν. εκδόθηκαν και διδάχτηκαν στα ελληνικό σχολεία πολλά αλφαβητάρια. Τα περισσότερα απ' αυτά αγαπήθηκαν από τα παιδιά. Άλλα πάλι τρόμαξαν και δυσκόλεψαν τους μικρούς μαθητές, όταν γράφονταν σε δυσνόητα ελληνικά, την καθαρεύουσα. Έτσι κι αλλιώς, όμως, τ' αλφαβητάρια. ποτισμένα με τα δάκρυα και γέλια μας, είναι ό,τι πιο τρυφερό έχουμε να θυμηθούμε από τα πρώτα σχολικά μας βήματα. Το νοσταλγικό αυτό κόσμο θα παρουσιάσουμε σήμερα, σε μια μικρή ιστορική αναδρομή.

Το πρώτο!

Το πρώτο ελληνικό αλφαβητάριο εκδόθηκε όταν η Ελλάδα ήταν ακόμη υποδουλωμένη στους Τούρκους. Τυπώθηκε στη Βιέννη το 1771 και είναι έργο του Μιχαήλ Παπαγεωργίου. Τότε, πλούσιοι και φωτισμένοι ομογενείς. που ζούσαν στις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, έδιναν χρήματα για να κάνουν τα Ελληνόπουλα σπουδές στην Ευρώπη, αλλά και για να ιδρυθούν σχολεία και βιβλιοθήκες στην· Ελλάδα και να  εκδοθούν βιβλία. Το πρώτο αλφαβητάριο μας θυμίζει λίγο βιβλίο θρησκευτικών μια κι εκείνη την εποχή τα αλφαβητάρια είχαν θρησκευτικό χαρακτήρα. θα μας άρεσε, άραγε, σήμερα:

«ία» και «ωά», μα γιατί να μάθω αυτά τα περίεργα «ελληνικά»

Αναρωτιόταν, πιθανόν, το πρωτάκι της εποχής εκείνης. Ελληνικόν Αλφαβητάριον, γραμμένο το 1904 από τον Χ. Παπαμάρκο, γνωστό παιδαγωγό και συγγραφέα αλφαβηταρίων της εποχής. Την εποχή αυτή, τα αλφαβητάρια γράφονται στη δύσκολη ελληνική γλώσσα για τα παιδιά -και όχι μόνο- την καθαρεύουσα. Ο Παπαμάρκος είναι θερμός υποστηριχτής της, κι έτσι με τα βιβλία του τα παιδιά καλούνται να μάθουν ότι η σωστή λέξη για τους μενεξέδες είναι «ία» και για τα αβγά «ωά». Όμως, το γλωσσικό ζήτημα έχει πάρει ήδη μεγάλες διαστάσεις...

«Διά τα παιδία και κοράσια»

Για …αγόρια και κορίτσια, δηλαδή, προορίζεται το αλφαβητάριο αυτό, που εκδόθηκε στη Μυτιλήνη το 1870. Είναι φανερό ότι από τα αλφαβητάρια μπορούμε να βγάλουμε πολλά συμπεράσματα για τα ήθη  που επικρατούσαν σε κάθε εποχή. Σε μια  σελίδα του αλφαβηταρίου φιγουράρει  το γνωστό ποιηματάκι «φεγγαράκι μου λαμπρό». Βλέπετε, και  οι προ-προ-προπαππούδες μας τα ίδια τραγουδάκια μάθαιναν!!

Ένας «ήλιος» λαμπρός

Το γλωσσικό ζήτημα χωρίζει τους διανοούμενους της Ελλάδας σε δύο στρατόπεδα. Από τη μια οι οπαδοί της καθαρεύουσας. της γλώσσας που μόνο οι πολύ μορφωμένοι κατανοούν, και οπό την άλλη οι δημοτικιστές, οι οπαδοί της γλώσσας που μιλάει ο λαός, της «ζωντανής» γλώσσας του τόπου μας. Ανάλογα με τις κυβερνήσεις που ανεβοκατεβαίνουν στην Ελλάδα την περίοδο αυτή, παρελαύνουν διάφορα αλφαβητάριο στις σχολικές αίθουσες. Το 1917, η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, στο πλαίσιο μιας θαρραλέος εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, καθιερώνει τη δημοτική γλώσσα στα σχολεία και ορίζει να γραφτούν βιβλία. Οι υποστηρικτές της δημοτικής συντάσσουν αλφαβητάρια προσιτά στην τρυφερή παιδική ηλικία. Χαρακτηριστικό δείγμα το «Αλφαβητάρι με τον ήλιο», όπως επικράτησε να λέγεται, που αγαπήθηκε από πολλές γενιές παιδιών. Στη συντακτική επιτροπή διαβάζουμε ονόματα σπουδαίων επιστημόνων, όπως, του Ανδρεάδη, του Δελμούζου, του Τριανταφυλλίδη, και συγγραφέων όπως του Νιρβάνα και του Παπαντωνίου.

Την εικονογράφηση φρόντισε με ιδιαίτερο μεράκι ο ζωγράφος Κ, Μαλέας, δημιουργώντας ένα αλφαβητάριο-πρότυπο γιο τις επόμενες γενιές.

Μαθαίνω να αγαπώ τη γλώσσα μου

Πράγματι, τα επόμενα χρόνια κυκλοφορούν και φωτίζουν τα πρώτα σχολικά θρανία πολύχρωμα και χαρούμενα αλφαβητάρια. Οι μαθητές μαθαίνουν πλέον να διαβάζουν και να γράφουν σωστά τη δική τους γλώσσα, αυτή που συνοδεύει τα παιχνίδια τους.

Ο Μίμης και η Άννα

Να και το αλφαβητάριο κάποιων από  των  γονιών σας. Παρέα με την οικογένεια του Μίμη και της Άννας έμαθαν οι γονείς σας να διαβάζουν.

Υπεύθυνα συντάκτες του είναι ο Ι. Γιαννέλης και ο Γ. Σακκάς, ενώ την εικονογράφηση φιλοτέχνησε  ο Κ. Γραμματόπουλος.

 Εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1955 και έως  το 1978 έκανε συνολικά 16 εκδόσεις.

Η Γλώσσα

Αυτό έχει περάσει από τα χέρια όλων των παιδιών ως το 2005. Το βιβλίο της Πρώτης Δημοτικού Η Γλώσσα μου  αντικατέστησε τα παραδοσιακά Αλφαβητάρια από το 1982 και μετά.

ΓΡΑΜΜΑΤΑ - ΛΕΞΕΙΣ - ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Από το 2006  έχουμε τα νέα βιβλία σε όλες τις τάξεις του σχολείου. Είναι το βιβλίο με το οποίο έμαθες εσύ και οι συμμαθητές να διαβάζεις και να γράφεις.